Geschiedenis parochiekern Hulst

• c a. 1200      Vermoedelijke stichting van de huidige kerk.
  
  
•    1228          Een oorkonde is gezegeld in de kerk van Hulst.
  
  
•    1400          De Gentse timmerman Laureyns van der Leyen vernieuwt de toren van de kerk.
  
  
• 1432-1442    Het transept wordt vergroot en er worden twee kapellen aangebouwd:
                       Noord- en Zuid-kapel, waarin zich thans respectievelijk 
                      de sacristie en het keuken- en toiletblok bevinden.
  
  
•    1460          Bouwmeester Mr. Everaert van Antwerpen en Reiniert van Ympeghen
                       bouwen de koorkerk met kapellenkrans eromheen.
  
  
•    1468          Een grote brand teistert de in opbouw zijnde kerk en toren.
  
  
•    1470          De toren is weer herbouwd.
  
  
•  >1474          Inwijding van het koor
  
  
• 1515-1533    De bouwmeesters Herman de Wagemaker en Matthys Keldermans
                       maken een ontwerp voor het schip van de kerk
                       en voor de 'rijke' westgevel.
  
  
•     1533         Onder deken Clays Hughe wordt de grote kerk voltooid.
  
  
•     1562          De toren en een groot deel van de kerk
                        worden door een grote brand in de as gelegd.
                        De nieuwe toren wordt gebouwd onder leiding van Jasper Anthonisz.
  
  
•     1566          Op 26 augustus raast de beeldenstorm door de kerk.
  
  
•     1596         Tijdens het beleg van Hulst (door Prins Maurits) wordt de toren door kanonvuur beschadigd 
                       en deze dient gedeeltelijk te worden afgebroken.
  
  
•     1600          Nieuwe spits wordt op de toren geplaatst door Jacques van Gulger en Hector.
  
  
• 1610-1612    De kerk krijgt zijn beroemde Loys Isoré-orgel.
  
  
•     1645         Nadat Prins Frederik Hendrik Hulst heeft heroverd,
                       wordt de kerk van de katholieke gemeenschap afgenomen
                       en aan de Gereformeerde gemeenschap geschonken.
  
  
•     1663         Opnieuw worden toren en kerk door brand getroffen ;
                       de toren wordt herbouwd door Guillaume de Noyelle.
  
  
•     1724         De toren is zo bouwvallig geworden, dat Adriaan Bakkers opdracht krijgt een nieuwe te bouwen
                      
•     1806         Na herhaald verzoek schenkt keizer Napoleon de Hulsterse katholieken de koorkerk terug.
                       Er wordt een afscheidingsmuur opgetrokken, zodat een "simultaankerk" werd gevormd.
                       De protestantse gemeente behield het schip (tot 1931).
  
  
•     1807         Deken Goethals uit St. Gillis Waas (België) verricht
                       de plechtige inwijding van de koorkerk.
  
  
•     1876         De toren wordt door bliksem getroffen
                       en brandt tot de eerste ommegang af.
                       Herbouw door Pierre Cuypers in neogotische stijl.
  
  
•     1929         De kerk komt door aankoop weer in haar geheel 
                       in handen van de katholieke gemeenschap.
  
  
• 1931-1935    Algehele restauratie (w.o. afbraak van de tussenmuur).
  
  
•     1935         De kerk wordt op 31 mei opnieuw geconsacreerd en op 22 juni tot basiliek verheven.
  
  
•     1944         De toren wordt door geallieerd artillerievuur getroffen
                       en daardoor wederom gedeeltelijk verwoest.
  
  
•     1957         De toren wordt (in zijn huidige vorm) afgebouwd in moderne stijl
                       volgens een ontwerp van architect Brouwer.
  
  
• 1996-1998   Algehele restauratie van de basiliek.
  
  
•      2005       Aan de basiliek is een koninklijke onderscheiding,
                      bestaande uit een wapenschild met de daarbij behorende oorkonde, toegekend.
  
  
•      2005       Op 3 juli werd dit wapenschild met de oorkonde
                      tijdens de eucharistieviering onthuld door
                      mgr. M.P.M. Muskens, bisschop van Breda.

Patroonheilige van de parochiekern Hulst

Willibrordus
Patoon van de Nederlandse kerkprovincie
Patroon van onze parochiekern

Dankzij Beda, een Engelse monnik en geschiedschrijver, is er het nodige over het leven van Willibrordus bekend. Hieronder volgt een overzicht.

De basiliek uitgeroepen tot mooiste kerk van Nederland

De parochiekerncommissie van de H. Willibrorduskerk is verheugd met de prijs die de Basiliek op zondag 31 mei 2009 tijdens een rechtstreekse radio-uitzending van de NCRV ontvangen heeft als mooiste kerk van Nederland. Het initiatief van deze prijs is tot stand gekomen door middel van het programma Plaza van de NCRV. Vele mensen uit Hulst, uit Nederland en ver daarbuiten hebben in eerste instantie hun stem voor de Basiliek via internet kunnen uitbrengen.
Later is door een vakjury uit de genomineerde kerken de mooiste uitgezocht.
Hieronder staat de tekst uit het juryrapport afgedrukt. Het is prachtig te lezen hoe deze jury in haar besluitvorming de elementen uit de geschiedenis, de architectuur en de filosofisch / religieuze gedachten van onze grote promotor de heer Jo Everaert gebruikt heeft om tot een eindoordeel te komen.

Juryrapport Willibrordusbasiliek in Hulst!
Dit kerkgebouw toont op een fraaie manier de gelaagdheid van de geschiedenis. Het verleden werd gerespecteerd en zichtbaar gehouden. De kerk vormt nog altijd het historische middelpunt van dit stadje, maar toont ook de ontwikkelingen in de tijd. Het gebruik als Simultaankerk is heel interessant, en op een bepaalde manier karakteristiek voor de Nederlandse situatie, waar protestant en katholiek lange tijd naast elkaar, maar weinig
met elkaar leefden.
De toren toont het duidelijkst de sporen uit verschillende periodes. Van de achthoekige toren uit 1402 is alleen de basis over. Daar bovenop staat een restant van de neogotische toren die Pierre Cuypers bouwde nadat de oude toren was afgebrand. In de Tweede Wereldoorlog gebruikten de Duitsers de toren als uitkijkpost, graffiti van de Duitse soldaten is nog altijd aanwezig. De toren werd door de geallieerden in 1944 kapot geschoten. De moedige moderne torenspits werd na een prijsvraag in 1957 vormgegeven door architect Brouwers en kunstenaar Reijers. Die toont onder de naam ‘Prediker’ een Christusfiguur, gedragen door de vleugels van engelen. Het is feitelijk niet één spits, maar acht. Volgens de ingebrachte motivatie van de heer Jo Everaert heeft de kunstenaar hiermee willen aangeven dat er niet één weg naar God is, maar meerdere. In de woorden van meneer Everaert:
"Laat ieder zijn eigen weg naar God zoeken, zijn inspiratie zoeken in zijn eigen godsdienst om dichter bij God te komen en laat elkaar met rust. Aanvaard een anders mening en laat die in waarde.”

Een voor die tijd radicale boodschap, die aansluit bij wat dit monument met de moderne spits ons laat zien: een monument biedt een schat aan verhalen over het verleden, het blijft een levend bouwwerk, en met respect voor het verleden kun je een open houding tonen naar de toekomst. Deze bijzondere kerk is daarom voor ons de winnende kerk.

Librije van de H. Willibrordusbasiliek ....

... is een bezoekje waard

• op de zondagmiddagen
• op de open Monumentendagen.

Een librije (ook liberarie genoemd), (Liber= latijn betekent boek) is een ruimte bij of aan de kerk of een klooster waarin de boeken werden bewaard. Aanvankelijk omvatte de Librije gewijde en liturgische boeken, later ook ‘kerkvaders’, theologische werken en boeken

betreffende kerkelijk recht. Het was dus de bibliotheek van de parochie. De boeken waren aan de lezenaars met kettingen vastgemaakt zodat een onbevoegde ze niet kon meenemen. De boeken vormden - zeker vóór de tijd van de drukkunst - immers een zeer kostbaar bezit.

De librije van de kerk van Hulst vinden we voor het eerst vermeld in de kerkrekening uit 1415. Dat is tevens ook een van de oudste rekeningen – de eerste is van 1409 – dus het kan best zijn dat de librije er al een poos was en reeds in de veertiende eeuw was gebouwd. In dat jaar 1415 werd er op het dak van de librije een klokje geplaatst. In april en mei 1430 werden er herstellings-werkzaamheden uitgevoerd. In 1569 werden nog twee dozijn ijzeren kettingen aangeschaft om de boeken vast te maken en twee kleine sloten. De goten werden gerepareerd en van een wenteltrap, die was aangebouwd, werden negen treden hersteld of aangebracht. De librije bestaat niet alleen uit de ruimte die we kunnen bezichtigen. Er zijn nog 2 identieke ruimte erboven, die echter niet te bezichtigen zijn.

Om de ruimte als bibliotheek te accentueren, zijn bij de bouw in de vier hoeken beeldhouwwerken aangebracht die lezende mensen voorstellen. Dit zijn: 

• Mozes die de twee stenen tafelen voorhoudt (de Tien Geboden) 
• Een man die een boek voor zich houdt (waarschijnlijk een priester met het evangelieboek) 
• Een man met een boekrol.
• Een man met een middeleeuws hoofddeksel (14e of 15e eeuw) en een boek.

Deze beeldhouwwerken hebben de beeldenstormen van 1566 en 1578 overleefd en zijn nog steeds te bewonderen.
Ze worden beschouwd als fraaie voorbeelden van veertiende-eeuwse (of eerdere) beeldhouwkunst in Vlaanderen.

Wat oude boeken ons vertellen?
Regelmatig lezen we in de kerkrekeningen over de aanschaf van zangboeken en liturgische werken. Soms werden boeken als schenking ontvangen of ontving men geld van (rijke) parochianen om boeken aan te kopen. Zo gaven Pieter de Pauw, zijn moeder, zijn broer priester Janne de Pauw en Pauwel Haac vanaf 1477 enkele jaren achtereen geld aan de parochie om boeken voor de librije te kopen. Pieter de Pauw en Pauwel Haac waren in die jaren schepenen van de stad. Een enkele maal werden zelfs boeken uitgeleend. Diezelfde Pieter de Pauw had via zijn broer een boek van Thomas van Aquino te leen, waarschijnlijk de Summa Theologica. Thomas van Aquino was in de middeleeuwen de beroemdste en grootste theoloog.

Tachtig jarige oorlog
Na november 1645, toen Hulst werd veroverd door Frederik Hendrik werd de kerk overgedragen aan de hervormden. De voornaamste werken zijn toen naar Gent gevoerd. Enkele oudere, soms perkamenten, werken kwamen terecht op het stadhuis waar ze werden versneden voor het inbinden van registers en boeken, soms ter versteviging van de rugband (‘maculaturen’). In Hulst zijn dus geen oorspronkelijke werken uit de Librije meer aanwezig.

Besluit van Napoleon
Toen in 1807 de koorkerk en het transept werden teruggegeven aan de katholieken, werd de librije ingericht als sacristie. Dat bleef zo tot in de dertiger jaren van de twintigste eeuw, toen na de aankoop van het schip, de huidige sacristie werd betrokken. De librije kreeg toen de functie als opslagruimte  Sedert een tiental jaren wordt de librije in de zomerperiode ingericht als schatkamer van de basiliek.  Hierin worden de schatten van de basiliek tentoongesteld en is er wisselend aandacht voor het thema van het jaarlijkse Open Monumentendag. De laatste jaren wordt aandacht besteed aan de gesloten kerken van onze parochiegemeenschap. De tentoonstelling is vrij toegankelijk voor geïnteresseerd publiek.

In 2019 is de Librije op de zondagmiddagen van 14.00 tot 17.00 uur geopend. Van zondag 19 mei tot en met 8 sept, met uitzondering van de doopzondagen 23 juni, 14 juli en 1 september, bent u van harte welkom.

Open Monumentendagen 14-15 september:
Tijdens de open monumentendagen organiseert de VVV bezoeken in de toren van de basiliek. U kunt genieten van het prachtige uitzicht tot aan de Westerschelde aan toe. Op zaterdag 14 september is de basiliek in het kader van Open Monumentendag geopend vanaf 11.00 tot 17.00 uur. Op zondag 15 september van 13.00 tot 17.00 uur. Op beide dagen is er op 13.00, 14.00 en 15.00 uur een rondleiding, die ingeleid wordt door een mini-concert van circa 15 minuten waarop Marcel Mangnus, als organist van de basiliek het beroemde Louis Isoré orgel van 1610 zal bespelen. Daarna zijn er deskundige gidsen aanwezig, die u heel veel over de basiliek en haar geschiedenis  kunnen vertellen.

U bent van harte welkom!

Bronnen:

• Beschrijving van de Librije door pater W. Brand.
• Diverse jaarboeken van de oudheidkundige kring 'De Vier Ambachten'

Herdenking 500e geboortejaar van Corneel Jansen, die zich later noemde Cornelius Jansenius van Hulst 1510-1576

Dit jaar is het vijfhonderd jaar geleden dat Cornelis Jansen in Hulst het levenslicht zag. Cornelis Jansen, meer gekend onder zijn Latijnse naam Cornelius Jansenius, werd een vooraanstaand theoloog, Bijbels humanist en hoogleraar en vooral een gedreven pastor en bisschop in een tijd van geloofshervorming en staatkundige verandering. Hij was derhalve een tijdgenoot en bekende van onder andere Filips II, Margaretha van Parma, Willem van Oranje en Alva.

Alle reden om stil te staan bij deze grote figuur uit Hulst. Maar deze doelstelling vroeg om meer en een diepgravender arbeid dan eerst werd gedacht. Zo verging het een jaar geleden de auteurs van het Janseniusboek: het idee werd binnen de Oudheidkundige Kring ‘De Vier Ambachten Hulst' geopperd, schrijvers werden aangezocht en gezamenlijk werd een plan van realisering vastgesteld. Maar het werk dat wachtte, bleek veel omvattender dan eerst gedacht. Dit had te maken met de gedrevenheid bij de auteurs om alle bronnen zelf te willen onderzoeken en te lezen, soms lag het ook aan de wil om zelf nieuwe bronnen te ontdekken.

Zo kreeg ieder van de schrijvers een eigen terrein dat voortdurend verder onderzocht werd. En eerlijk is eerlijk: het onderzoek naar de historische bronnen en afbeeldingen is veel leuker dan het uiteindelijk op papier zetten van een visie op Jansenius. Maar ook het laatste diende te gebeuren op een wetenschappelijk verantwoorde wijze. Zo ontstond een boek dat recht doet aan leven en werk van deze grote Hulstenaar zonder dat de auteurs menen dat nu het laatste woord over Jansenius gezegd zal zijn.

Wie zijn deze schrijvers? Vijf auteurs komen uit deze regio en één uit het Gentse: drs. Wil Brand uit Hulst (archivaris van het bisdom Breda), dr. Johan Decavele uit Gent (voormalig hoofd van het departement van Cultuur van de stad Gent en publicist), dr. Jan de Kort uit Hulst (theoloog en godsdiensthistoricus), drs. Jan Lockefeer uit Hulst (historicus), Antoine Prinsen uit Vogelwaarde (archivaris van Hulst) en dr. Honoré Rottier uit Sint-Jansteen (historisch geograaf en publicist). Zij plaatsten zich gezamenlijk voor de niet geringe opgave om in minder dan een jaar een grondige publicatie voor te bereiden.

De auteurs denken in het gestelde doel geslaagd te zijn.

De veranderende samenleving en leefomgeving van de zestiende eeuw in de Nederlanden worden beschreven door Honoré Rottier, terwijl Antoine Prinsen zich heeft gebogen over bestuurs- en geloofspraktijk in Hulst in die tijd.
Wil Brand beschrijft de familierelaties van Jansenius en zijn contacten met zijn geboortestad. De tijd van de reformatie in Vlaanderen (met name in Axel, Eeklo, Gent, Hulst en Oudenaarde) en de plaats van Jansenius daarin worden behandeld door Johan Decavele.
Jan Lockefeer schetst een biografie van Jansenius, nu niet encyclopedisch, maar geplaatst in de tijdsomstandigheden en dikwijls gebaseerd op nieuw ontdekte gegevens.
Jan de Kort tenslotte geeft op basis van de werken van Jansenius inzicht in het belang dat deze theoloog en pastor heeft gehad in de tijd van de contrareformatie. Hij hoopt daarmee Jansenius van Hulst uit de schaduw te doen treden van zijn naamgenoot uit een latere generatie, Jansenius van Leerdam, bisschop van Ieper, wiens Augustinus ondermeer bijdroeg aan het ontstaan van wat nu heet de Oud-Katholieke Kerk van Nederland.

Het boek biedt niet één visie op Jansenius. Jansenius' leven en werk wordt op verschillende wijzen belicht. De lezer kan elk artikel als een bijzondere inleiding op Jansenius lezen. Wel zijn alle artikelen in een enigszins chronologische volgorde geplaatst en verwijzen de auteurs zo nodig op elkaars behandeling van een onderwerp.

De eindredactie van het Janseniusboek berustte bij Jan de Kort en Jan Lockefeer.

Omdat het Janseniusboek tevens het jaarboek 2009-2010 van de Oudheidkundige Kring is, kunnen de leden van de Kring het boek gratis verkrijgen op een wijze die in het Bulletin van de Kring bekend zal worden gemaakt. Het rijkelijk geïllustreerde herdenkingsboek telt 272 pagina's, inclusief bronnen, literatuurlijsten en registers. Het boek is na de vieringen van 6 en 7 november in de basiliek in Hulst voor niet-leden van de Oudheidkundige Kring Hulst te koop voor € 17,50, voor zover de voorraad strekt. Wijzer is om lid te worden van de Oudheidkundige Kring Hulst. De contributie bedraagt € 20,60. Indien u zich voor oktober aanmeldt en tenminste 1 jaar lid blijft (postbus 102, 4560 AC Hulst), kunt u uw boek bij de herdenking in ontvangst nemen. Buiten het jaarboek ontvangt u als lid drie keer per jaar het Bulletin van de Oudheidkundige Kring en heeft u de mogelijkheid om aan lezingen en excursies van de Kring deel te nemen.

Het initiatief van de Oudheidkundige Kring De Vier Ambachten om Jansenius te herdenken is óók omarmd door het kerkbestuur van de Hulster Sint-Willibrordusbasiliek.
Onder gezamenlijke verantwoordelijkheid en met steun van de gemeente Hulst, vindt zaterdag 6 november in de basiliek een academische zitting plaats. Hierin zal prof. dr. Peter Nissen, hoogleraar aan de Radboud Universiteit in de Cultuurgeschiedenis van de religiositeit, in het bijzonder vanaf de vroegmoderne tijd, een lezing houden over de ontwikkeling van het bisschopsambt in de katholieke kerk vanaf Jansenius tot nu.
Op zondag 7 november zal de huidige bisschop van Gent, Mgr. Luc Van Looy, zijn voorganger tijdens een pontificale dienst in de basiliek herdenken.

In beide bijeenkomsten zal het boek worden gepresenteerd en de inhoud worden toegelicht.
Parallel worden in de loop van dit jaar tentoonstellingen ingericht rond het werk en de persoon van Jansenius in de Librije (in de voorkerk van de basiliek en reeds geopend) en het museum De Vier Ambachten, gelegen in de Steenstraat, en wel vanaf 22 oktober tot 15 november.

Voor verdere informatie in de komende weken zij verwezen naar de volgende websites:
http://www.museumhulst.eu en http://www.devierambachten.nl/.

*Het rijkelijk geïllustreerde herdenkingsboek telt 272 pagina's, is na de vieringen van 6 en 7 november in basiliek in Hulst voor niet-leden van de Oudheidkundige Kring Hulst te koop bij genoemde Kring à € 17,50 of te bestellen bij het Bestuur van de Oudheidkundige Kring ‘De Vier Ambachten Hulst', voor zover de voorraad strekt. U kunt ook lid worden van de Oudheidkundige Kring Hulst.. Buiten het jaarboek, krijgt u drie keer per jaar Het Bulletin van de Oudheidkundige Kring toegezonden en de mogelijkheid om aan lezingen en excursies van de Kring deel te nemen (zie bovengenoemde website voor verdere informatie).